ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ.


Ο ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

AΡXAIO ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΡΑΜΑ & ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΑΣΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ & ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ
ΕΠΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ
ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΥΠΑΡΞΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΥ
ΜΕΤΑ-ΜΟΝΤΕΡΝΟ ΘΕΑΤΡΟ & ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑ-ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το θέατρο συμπορεύεται μαζί με την φιλοσοφία στην εξέλιξη της πολιτιστικής μας σταδιοδρομίας. Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Αρχαία Ελληνική Σκηνή αποτελεί τη διαλεκτική μεταξύ φυσικού και ηθικού πλεονεκτήματος. Είναι εμφανής η εξελικτική ακολουθία του αντίστοιχου ζητήματος στην Προσωκρατικής Φιλοσοφίας. Η Commedia dell' Arte διαθέτει όλη εκείνη την πνευματική ευκαμψία της Αναγεννησιακής Φιλοσοφίας. Το κλασικό θέατρο του 17ου αιώνα έχει τις σκιερές κόχες της φιλοσοφίας που συναντούσε τις απολυτοποιημένες αλήθειες. Το Αστικό Θέατρο του 18ου αιώνα ( που για πολλούς είχε μια διάρκεια 150 χρόνια ) διαθέτει τα ευθετημένα τοπία της φιλοσοφίας που ελπίζει σ΄ένα εύδιο μέλλον μ΄ένα ανεξαγόραστο παρελθόν. Το Θέατρο του Μεσοπολέμου συντονίζεται με τη φιλοσοφία που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο σε κάποια ακροσφαλή ισορροπία. Το θέατρο μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εκφράζει ότι και η Φιλοσοφία του Υπαρξισμού, δηλαδή τα επίπεδα εμβιώσεως του υπάρχοντος. Το Νεότερο Θέατρο σκιαγραφεί μαζί με τη φιλοσοφία της εποχής τη λελογισμένη υποταγή μέσω των εκλογών. Το Μεταμοντέρνο θέατρο αποδομεί το νόημα, ότι και η Μετα-νεωτερική Φιλοσοφία που εξετάζει τη ''διασπορά'' των σημασιακών ταυτοτήτων.

Το παραπάνω σεμινάριο επιθυμεί να καταδείξει πως οι πυρήνες του δυτικού πολιτισμού συναντώνται στο άπλωμα τους και ενσωματώνονται. Πράγμα που σημαίνει ότι λειτουργούν ως οργανική προώθηση και περαιτέρω τόνωση των πολιτιστικών δημιουργημάτων.

Το θέατρο ως μαρμαρυγή μιας αγωνίας και ενός δέους και η φιλοσοφία ως υποψιασμός και απόγευση κάποιας μετεώρησης και εγερσιμότητας συναντώνται στην υποστασιακή τους ενότητα.

Το παραπάνω σεμινάριο το οποίο πραγματοποιείται ως εξ΄αποστάσεως πρόγραμμα διάρκειας 6 μηνών είναι αναγνωρισμένο απο το Leading Universal Division of Teaching. Παρέχεται πιστοποίηση Diploma di Drammaturgia e Filosofia.

Το θεάτρο και η φιλοσοφίας ποτέ δεν ήταν τόσο κοντά όσο στις μέρες μας. Αρκεί κάποιος να θυμηθεί το '' τέλος του παιχνιδιού'' του Μπέκετ και την φιλοσοφία της αποδόμησης. Ο διάλογος του Κλόβ και του Χάμ είναι καθοριστικός και στο τέλος διαγράφεται ως εξής: '' Εκραζες να ρθεί το βράδυ' νάτο που πέφτει''.
Η μετανεωτερική φιλοσοφία ( Ντεριντά, Φουκώ, Μπωντριγιάρ,κ.λ.π ) εκφράζει το τέλος της ατελέσφορης δράσης, το aνεμώλιο άθυρμα του νοήματος, τις ατμίδες καπνού της επικοινωνίας μας. Σ ' αυτές τις κορυφογραμμές μας μιλάει και ο Μπέκετ. Στη σκηνή δεν παίζεται το οικογενειακό ερωτικό δράμα της ψυχανάλυσης, αλλά η αναμονή. Ας θυμηθούμε:

- Θα κρεμαστούμε αύριο εκτός αν έρθει ο Γκοντό.

-Κι' αν έρθει ;

-Θα σωθούμε.

-Λοιπόν φεύγουμε;

-Βάλε το παντελόνι σου.

-Τι;

-Na βγάλω το παντελόνι μου;

-Βάλε το παντελόνι σου.

-Έχεις δίκιο.

-Λοιπόν φεύγουμε;

-Και δεν φεύγουμε!

Και όμως δεν πάνε πουθενά. Δεν υπάρχει δράση δεν υπάρχει νόημα. Αυτό αποτελεί και το σκεπτικό της μετανεωτερικής φιλοσοφίας. Το υποκείμενο - για την μετανεωτερική φιλοσοφία - είναι απόν, τη θέση του έχουν πάρει τα σημεία, τα αντικείμενα, η δομή, το ασυνείδητο, ο κώδικας, το συμπλήρωμα. Στο θέατρο μεταστοιχειώνεται η παραπάνω φιλοσοφία στην απουσία του δράματος της κοσμικής επιφάνειας, με τις ψευδείς, ατελέσφορες και ανεπίτευκτες σκηνικές εξελίξεις. Θέατρο και φιλοσοφία σε κοινή προσέγγιση διερευνούν τα ακροσφαλή όρια του ανθρώπου. Η διάσταση των δρωμένων (όπως και η διάσταση της σκέψης) βρίσκεται σε ασυνέχεια. Το mysterium tremendum, που αποτελούσε το κέντρο τόσο για το θέατρο, όσο και για την φιλοσοφία δεν υπάρχει. Για τη φιλοσοφία το κέντρο ήταν η μεταφυσική, ύστερα έγινε η ιστορία, μετά η λογική, στη συνέχεια το κράτος. Και για το θέατρο το κέντρο ήταν η Θυμέλη΄ δηλαδή, η προστασία και η λύτρωση. Εκεί που θα φθάσει έντρομος ο τραγικός άνθρωπος για να σωθεί απο τους ολιγοφρενείς της εξουθενωτικής μονομέρειας. Θέατρο και φιλοσοφία στο ''παράκαιρο φανέρωμα'' όπως θα έλεγε ο Χαίλντερλιν.

****************************************************************************************

Ο Σάρτρ λέει κάπου ότι ''ο άνθρωπος είναι ένα ανώφελο πάθος''. Και ο Μπέκετ θα πεί ''τίποτε δεν είναι πιό πραγματικό απο το τίποτε''. Το τίποτε και το πάθος γίνονται οι κυρίαρχοι τόποι της φιλοσοφίας και της ψυχανάλυσης στις αρχές του 20 ου αιώνα. Η μεγάλη ''σκηνή του πάθους'' στήνεται απο τον Φρόυντ, που ακουμπάει όμως στην γερμανική φιλοσοφία και το ''τίποτε'' ως αρνητικός αποφατισμός και προοδευτική νοηματική αφαίρεση, γίνεται κατάφαση για την φιλοσοφία που δεν θέλει να εξαντλήσει την αλήθεια σε περιγραφική διατύπωση.

Πολλές φορές η φιλοσοφία και το θέατρο μοιάζουν να εξαντλούνται φορμαλιστικά, όπως στην περίπτωση που αναφέρουμε πιό πάνω, πρέπει όμως να θυμηθούμε τον Ουγκώ όταν μας έλεγε ότι η φόρμα είναι το βάθος που ενεβαίνει στην επιφάνεια.

Αυτό το βάθος ψάχνουν μαζί και χωριστά η φιλοσοφία, το θέατρο, η ψυχανάλυση. Τον σκοτεινό ορίζοντα της ανθρώπινης μαρμαρυγής υποψιάζεται και ο Σαίξπηρ όταν μας λέει, '' η ζωή είναι σαν μια ιστορία που την λέει κάποιος ανόητος, όλο βουή και πάθος, χωρίς κανένα νόημα''. Πόσο απέχει αυτή η σκέψη απο την λακανική ψυχαναλυτική ''οικονομία'' απο τα φιλοσοφικά κελεύσματα; Καθόλου είναι η απάντηση. Χωρίς να θέλουμε να μετατρέψουμε την εμπειρία μας σ' ένα ευρύ ιδεοληπτικό θεώρημα, αλλά επιθυμώντας να δούμε τα ψυχικά ριζώματα σε μια περιδιάβαση θυμίζουμε κάποιους υποψιασμούς, τόσο φιλοσοφικούς όσο και ψυχαναλυτικούς.Nα πούμε βέβαια ότι στον φασματικά περίπλοκο κόσμο μας ίσως τα παραπάνω να μοιάζουν για κάποιους ως προσκρούστιες αρχές, ασύμβατες με την ελαφρότητα της δικτατορίας της θεαματικής συμβολικής κορύφωσης. Άλλο τόσο για κάποιους άλλους να αποτελούν την στίλβουσα επιφάνεια των ακροβατικών συλλογισμών του μετανεωτερικού τυχοδιωκτισμού.

Τι λέει λοιπόν το ιερατείο της σκέψης για τα ψυχικά ριζώματα που λεκτικοποιούνται και φτιάχνουν έτσι τη δυναμική τους;

Τα πράγματα, τα αισθήματα, όλα γίνονται λέξεις, ονομασίες ( με λέξεις όλα λέγοντα τονίζει ο Goethe ). Το εγώ σκεπάζεται απο λέξεις, ασφυκτιά και καθορίζεται συντελεστικά απο αυτές. Θυμίζει κάτι; Ναι θυμίζει Λακάν, θυμίζει και τις χαρούμενες μέρες του Μπέκετ. Καθώς και τον Χαϊντεγγερ, όταν μας λέει οτι θα είναι κυρίαρχη μια νεκρή φλυαρία που θα μας σκεπάζει και θ' αθρώνεται σε μόρια μονότονης σκέψης και αβελτηρίας. Να λοιπόν πως σκέψεις ( θα μπορούσαμε να πούμε υποψιασμοί, παφλασμοί )που έρχονται απο το θέατρο συναντούν τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση, σαν αμφίβολες δέσμες σωματίων κυμάτων για να θυμηθούμε και την φυσική επιστήμη.

*************************************************************************************

Οι καλλιτέχνες των καλών ευκαιριών χρόνια τώρα πλουτίζουν με το φτηνό θέαμα και με ''ενοφθαλμικές'' φιλοσοφικές καρικατούρες. Δεν μπορούν να καταλάβουν τις αλλεπάλληλες εντομές που μπολάζουν το ανθρώπινο πνεύμα. Δεν έσκηψαν να μελετήσουν τον Γοργία για να δούν έτσι τον φιλοσοφικό πυρήνα της δραματικής ανάπτυξης. Δεν στάθηκαν στην απορία του Αυγουστίνου που εδώ και 15-16 αιώνες μας έθεσε για το θέατρο. '' Άφηνα τον εαυτό μου - θα μας πεί ο Αυγουστίνος- να τον συνεπαίρνουν τα θεάματα που του πρόσφερνε το θέατρο, γεμάτα εικόνες που παράσταιναν τις δικές μου αθλιότητες και τις πύρηνες ορμές που με βασάνιζαν. Για ποιό λόγο λοιπόν πάει ο άνθρωπος γυρεύοντας να βασανίζεται σε τέτοιο μέρος, καθώς βλέπει γεγονότα που η τραγικότητα τους σκεπάζει τη καρδιά του; ..."

Ερώτημα που η φιλοσοφία έθετε και αναζητούσε να βρεί τη λύση. Μπορεί η δραματική ιστορία να έχει όλη εκείνην τη τεχνική οικοδόμηση, ο ποιητικός λόγος να έχει την επιτηδευμένη δεξιοτεχνία του, ωστόσο οι χαρακτήρες, συμπληρωμένες και ασυμπλήρωτες μορφές κρατούν το φιλοσοφικό βάθος ως ηθικό ανάστημα.

Πόσο καλά το γνωρίζουν και μπορούν άραγε να το αναπαραστήσουν οι ερμηνευτές και οι υποστηρικτές των δρωμένων.

ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ

MORTANO (PAVIA)

CERCANDO IL TEATRO DELL' EUROPA

La storia del teatro, e proprio la storia del teatro in Europa e' una meteria interessante per molti studiosi, perche' presenta grande interesse per l' antropologia sociale ( il teatro significa esame della narazione storica e le caratteristiche di un' epoca ) ma anche per la storia di drammaturgia perche' significa il fatto artistico e l' estetica della vita e dei popoli.

La ermaneutica del teatro greco antico ha dato la forna del teatro che conosciamo oggi. La domanda era, ma rimasta ancora , come possiamo vedere il fondamento dionisiaco del teatro greco? Secondo Huizinga il teatro greco antico esiste nella metafora, nel rito e nel culto, mentre altri credevano che il teatro greco antico, e' una produttiva del mimo, nel qualle si realizza il diventare altro da se' dell' attore, che trova la propria espressione visibile nel mascheramento. ( Per esempio, ricordate Stanislawsky quando ha parlato per il teatro greco antico ) Pero' possiamo vedere anche l' opinioni di Frinico quando lui vedeva la struttura della tragedia come condizionato e condizionante, in modo che ''Il sentimento di tensione teatrale fosse percepibile anche nell' otticamente afferrabile mutare delle scene''. Sicuramente c'e' una differenza fra teatro- spettacolo e tearto-teatrale. Il primo comincia dopo della periodo classica e il secondo esiste con Eschilo, Sofocle, e Euripide.

Un' altra vista che possiamo vedere per la commedia e la tragedia Greca, e' quella che sostiene cle la commedia e la tragedia della Grecia antica non sono letteratura ma partitura.( cioe' libretto, canovaccio, copione). Da qui comincia la nuova forma di teatro, la nuova cultura quanto riguarda il teatro, perche' vedeva le opere classiche con un' altro sguardo. Con altre parole possiamo dire che i testi che ci sono rimasti, oltre che per il loro contenuto ideale e poetico, vanno interpretati in rapporto comparativo con le antichita' teatrali che ci sono pervenute nel campo delle arti figurative, come supposizione anche di tutti gli ulteriori componenti della transitoria opera teatrale, come ipotesi di partitura anche per la forma della messa in scena, per l'arte degli attori, per la scenografia, i costumi, le maschere, per la musica e la danza.

Cosi il tearto come forma e contenuto proprio nel Medioevo prende un carattera liturgico religioso. Per esempio le forme particolari della vita drammatica-teatrale di Bisanzio siano in perfetto parallelo con le particolarita' dell' arte figurativa bizantina.Cosi ci permettano di stabilire se il piu' interessante e famoso dramma cristiano-bizantino, il Christos Paschon, sia stato rappresentato scenicamente, o solo recitato in Santa Sofia. E poi con il teatro liturgico dell' Occidente Europeo il primato appartiene alla trattazione mimica ed ai gesti, che avevano cultuale solennita' e significato simbolico, mentre la parola ha dapprima solo una funzione interpretativa.I misteri francesi danno significato in scena, con l' intera piazza nella quale lo spettacolo ha luogo, cosi costruiscono un ampio palco, sul quale le diverse ''mansions'' stanno in fila l'una appresso all'altra.

Nel teatro di rinascimento la gerarchia dei valori ha cambiato, cosi la parola non e' piu' interpretazione dell' azione simbolica o del gesto simbolico, ma gesto e azione, sono elementi esplicativi ed interpretativi della parola. Il testo drammatico e' sostanziale al concetto di teatro, ma va sempre considerato come elemento condizionante del fatto spettacolare. Quanto piu' espressiva diventa la parola, tanto piu' il gesto e' differenziato e misurato, e tanto piu' peso viene attribuito alla mimica del volto.la parola non determina mai lo stile rappresentativo, che nasce nella Rinascenza della tradizione giullaresca e dalle usanze comiche e cosi la fatica degli Umanisti attorno ai testi degli antichi poeti, il ritrovamento di molti testi drammatici dell' antichita', non potevano chiarirne la ''forma teatrale''. La visione figurativa del Rinascimento sia stata a sua volta condizionante della struttura drammatica della ''commedia erudita''. Cosi abbiamo una nuova prospettiva e una nuova concezione della scena, la ''commedia erudita'' si pone dei limiti assai stretti con le sue tre unita'.( La visione figurativa come palrola e gesto, la scenografia e il contenuto, come concetto di teatro, o come testo drammatico, questo e' lo schema che appartiene la scena unitaria.) In opposizione al bisogno di completezza della rappresentazione simultanea medievale, la drammaturgia rinascimentale, per rispetto a questa unita',ed ora anche in possesso della nuova rappresentazione prospettica, si allontana da quei temi che non si lasciano adeguare alla scena unitaria. Si trascurano gli avvenimenti, che pero' vengono mantenuti in prospettico ''raccourci''. Dopo questo fatto teatrale, le rappresentazioni fossero sempre parte integrante di spendide feste,nelle quali il pubblico, pur criticamente distaccato,entrava come comprimario: onde il nascere delle nuove architetture teatrali, e come la gioia degli occhi avese in questo sviluppo teartale una parte importantissima. Le prime rappresentazioni alla corte spagnola a Calderon, e dalla Commedia dell' arte agli spendori scenografici dell'opera e del balletto italiano, hanno la base sul valore autonomo dello spettaco cosi come acquista il teatro la forma in Europa nel secolo XVII.

Apostolos Apostolou